Kada se na jednom mestu nađu svi podaci koji su važni za funkcionisanje određene institucije ili pojedinca, tada govorimo o terminu koji je poznat kao baza podataka. Prena definiciji, baza podataka je skup odnosno kolekcija podataka koji su organizovani tako da je korisniku omogućen najpre brz pristup podacima, a potom njihovo brzo pretraživanje. Uz Sisteme za adminsitraciju, organizovanje i memorisanje tih podataka, baza podataka čini takozvani Sistem baze podataka.
Da bi korisnik mogao da pristupi bazi podataka neophodno je da najpre popuni adekvatan upitnik, odnosno da pošalje zahtev za pretragu podataka bilo po ključnoj reči bilo po početnim slovima, te da za relativno kratko vreme dođe do određene informacije ili grupe informacija, odnosno podataka koji su smešteni u bazi. Baze podataka se koriste i za sastavljanje izveštaja u okviru određene organizacije, a u skladu sa pravilima njenog poslovanja.
Danas baze podataka imaju izuzetno široku primenu, jer ih karakteriše visok stepen pouzdanosti i lako funkcionisanje. U zavisnosti od vrste baze podataka, zavisiće i prikaz podataka u njoj, ali i način njenog korišćenja.
Sistemi za upravljanje bazama podataka
Skup usluga koje omogućavaju korisniku da na adekvatan način koristi određenu bazu podataka naziva se Sistem za upravljanje bazom podataka. U okviru ovih sistema postoje brojne usluge koje su dostupne korisniku, a između ostalih i : Upravljanje sekundarnim skladištenjem ( skladištenje podataka na medijima za dugoročno skladištenje ), Kontrola uporednog pristupa ( sistemi zaštite koji omogućavaju nesmetan pristup više korisnika određenoj bazi podataka), Rekuperacija ( vrši se česta rekuperacija baze podataka na više različitih mesta, kako bi se sprečila mogućnost gubitka podataka ), kao i Bezbednost ( mehanizmi koji štite podatke od izmene od strane trećih lica ili korisnika koji imaju ovlašćenja da pristupaju bazi, ali ne i da menjaju određene podatke, kao i uopštena kontrola pristupa određenoj bazi podatka ).
Modeli baza podataka
Od modela određene baze podataka, zavisiće i njegove mogućnosti, odnosno operacije koje je moguće primenjivati u okviru određene baze. Najjednostavniji model baza podataka su takozvane Tablične baze podataka. Ovaj model se sastoji od dvodimenzionalnog prikaza elemenata, stim da se za sve podatke koji se nalaze u drugom stupcu pretpostavlja da su slične vrednosti, te da su neosporno svi elementi tablice međusobno povezani.
Mrežni model baza podataka je određen prema CODASYL specifikaciji, a podela podataka u okviru ovog tipa baze podataka se vrši prema dva elementa : zapisima i skupovima ( ali ne skupovi po matematičkoj definiciji ). Zapisi su sastavljeni od polja, dok su skupovi zaduženi da definišu odnose među zapisima i to po sistemu : jedan prema svima, odnosno jednog vlasnika prema svim ostalim članovima. Na taj način polje koje se naziva " zapis ", odnosno informacije koje ono sadrži imaju mogućnost da u skupovima budu u ulozi i vlasnika i članova. Pretraga, odnosno operacije u ovakvoj vrsti baza podataka se odvija po principu pretrage određenog zapisa, nakon čega se prate odnosi u koje je on uključen.
Tipičan matematički model baze podataka, koji je osmišljen u skladu sa principima vezanim za teoriju skupova i predikatnu logiku u matematici nosi naziv Odnosni model baze podataka. U okviru nje može postojati veliki broj tablica, stim da one nisu povezane pokazivačima, kao što je to slučaj kod baza podataka koja se karakteriše kao mrežna. Za slaganje redova u svim tim tablicama se koriste specijalni " ključevi ", što može biti jedan, a po potrebi i više redova u jednoj tabeli koji je ekvivalent stupcima u drugoj. U ovom slučaju nije neophodno te ključeve unapred definisati, već se određeni stupac može koristiti kao ključ, čak iako se izvorno ne smatra ključem. Postoji i termin " jedinstveni ključ ", koji je namenjen za univerzalno identifikovanje određenog reda u tablicama, a ukoliko je ovakav ključ namenjen da se putem njega izvrši veza sa određenim redom, tada on nosi naziv " primarni ključ ". Postoje još i " prirodan ključ " ( kada ključ sadrži realne karakteristike, poput ličnog imena ili serijskog broja automobila ) i " arbitarni ključ " ( ukoliko recimo postoji veliki broj osoba u bazi podataka koje nose isto prezime, onda se zaposlenima daje ID broj, na primer što se smatra arbitarnim ključem ).
Posebna vrsta Odnosnog modela baza podataka je takozvani Dimenzijski model. U većini slučajeva, ovakva baza podataka se koristi za čuvanje podataka u okviru skladišta podataka. Postoje takozvana zvezdasta i pahuljasta šema ovog modela, a u zavisnosti od potreba korisnika zavisiće i izbor šema.
Kako funkcioniše baza podataka
Da bi korisnik ili specijalan program mogao da pristupi bazi neophodno je da pošalje upitnik. Taj upitnik, odnosno zahtev je u većini slučajeva napisan posebnim programskim jezikom, a najčešće dijalektom SQL - a. Mahom se SQL upitnici ugrađuju u softver, kako bi funkcionisanje baza podataka bilo što jednostavnije i brže.
Potom, baza podataka kao odgovor na upitnik vraća korisniku čitav skup rezultata, odnosno popis redova u kojima se nalaze mogući odgovori, to jest podaci koje je korisnik zahtevao. Ovo je samo osnovni princip funkcionisanja, stim što je većina baza podataka podešena tako da na određeni način filtrira rezultate, kako bi korisnik što pre došao do željenog. To znači da u pojedinim slučajevima može izvršiti operaciju poznatu kao Spajanje, odnosno spojiti u jednu tablicu recimo adekvatne podatke iz svih tablica koji čine bazu podataka. Vrlo je važno da baza podataka bude adekvatno podešena, kao i njeni upitnici, jer će jedino tako funkcionisati brže i omogućavati korisniku da najjednostavnije dođe do željenih rezultata.